Merhaba, merakla başlayan bir yolculuk
Bugün sizlerle toplu taşımacılığın gözden kaçan ama aslında oldukça önemli bir parçasına, yani “körüklü otobüsün kaç kişilik olduğuna” bilimsel bir bakış açısıyla inceleyeceğiz. Çünkü biz, şehir dinamiğini sadece “otobüs var — yolcu alıyor” gibi görmek yerine, “bu otobüs neden bu kadar uzun? Kapasitesi ne? Bu kapasite nasıl belirleniyor?” gibi sorularla bakmayı seviyoruz. Gelin birlikte adım adım ilerleyelim.
Körüklü Otobüs Nedir?
“Körüklü otobüs” diye adlandırılan araçlar, aslında teknik olarak Articulated Bus (eklemli/körüklü otobüs) olarak geçer. Bu otobüsler, iki veya daha fazla bölümün bir eklem (pivot) ile birleştiği uzun otobüslerdir. ([Vikipedi][1]) Bu mimari sayede tek gövdelik otobüslere kıyasla çok daha fazla yolcu taşıyabilirler.
Kapasite Bilimi: Bu otobüs en fazla kaç kişi alır?
Araştırmalara baktığımızda şöyle veriler karşımıza çıkıyor:
Bir kaynak “18 m uzunluğundaki tek eklemli otobüsün yaklaşık 170 yolcu kapasitesi olabileceğini” belirtmektedir. ([brtdata.org][2])
Başka bir analizde, “özellikle uzun iki‑bölümlü otobüslerin 150‑200 yolcu kapasitesine sahip olduğu” ifade edilmiştir. ([pp.bme.hu][3])
Daha genel bir ifadeyle de, “articulated otobüsler tipik olarak 120‑170 kişilik kapasite aralığıyla tasarlanıyor”. ([PW Consulting][4])
Özetle: bir körüklü otobüsün kapasitesi yaklaşık 120 ila 200 kişi aralığında diyebiliriz — güzergâh, durak tipi, ayakta yolcu oranı gibi değişkenlere bağlı olarak bu rakam değişebilir.
Neden bu kadar kapasite? Teknik ve şehirsel bakış
Uzunluk ve yapı
Körüklü otobüsler tek gövdelik otobüslere göre daha uzun (örneğin ~18 m) ve eklem sayesinde dönüşleri daha kolay hale getirirler. ([Vikipedi][1])
Ayakta ve oturarak yolcu oranı
Kapasite belirlenirken sadece oturacak koltuk sayısı değil, ayakta durabilecek yolcu sayısı da dikkate alınır. Ayakta yolcu sayısı arttıkça, kapasite değerleri kabaca artar.
Operasyonel verimlilik
Daha büyük kapasiteye sahip otobüsler, aynı yolcu sayısını taşımak için daha az araç ve sürücü gerektirebilir. Bir başka kaynakta “ayakta yolcu taşıma kapasitesi yüksek otobüsler, sistemin verimliliğini artırır” ifadesi yer alır. ([ppiaf.org][5])
Şehir koşulları ve güzergâh tipleri
Yoğun güzergâhlarda, hızlı hareket eden hatlarda (örneğin BRT sistemlerinde) yüksek kapasiteli otobüsler tercih edilir. Çünkü durak‑kalkış sıklığı, çok sayıda yolcu binip inmesi gibi faktörler artmaktadır.
Türkiye’de durum nasıldır?
Türkiye’de kullanılan körüklü otobüslerin kapasitesi, yukarıdaki global verilere oldukça yakın. Örneğin büyükşehirlerde 18 metre civarı otobüsler tercih ediliyor ve “120–180 kişi” gibi rakamlarla anılıyor. Ancak kesin kapasite güzergâhın fiziksel koşullarına, otobüs modeline ve ayakta/oturarak yolcu oranına göre değişiyor.
Okuyucuyla Merak Uyandıran Sorular
Aynı güzergâha neden normal otobüs yerine körüklü otobüs konuluyor? Sadece kapasite mi yoksa başka avantajları mı var?
Kapasitesinin artırılması için başka yollar olabilir mi — örneğin çift körüklü (bi‑articulated) otobüsler ya da tren‑benzeri araçlar?
Ayakta yolcu oranı arttıkça konfor ve güvenlik açısından ne gibi dezavantajlar ortaya çıkar?
Türkiye’de körüklü otobüslerin verimli kullanımı için durak yerleşimi, araç uzunluğu, trafik koşulları gibi hangi parametrelerin optimize edilmesi gerekir?
Sonuç
“Körüklü otobüs kaç kişi alır?” sorusunun yanıtı basitçe “yaklaşık 120–200 kişi aralığında” olsa da, bu rakamın ardında teknik, şehir planlama, güzergâh koşulu ve araç yapısı gibi pek çok faktör bulunuyor. Bu yüzden şehirler için otobüs kapasitesini belirlemek, yalnızca araç alım işi değil; bir ulaşım sisteminin parçası olarak düşünülmesi gereken bir planlama meselesi.
Sizce, büyükşehirlerimizde körüklü otobüslerin başka hangi avantajları ve dezavantajları var? Bu konuda şehrinizde gözlemleriniz varsa, paylaşabilirsiniz.
[1]: https://en.wikipedia.org/wiki/Articulated_bus?utm_source=chatgpt.com “Articulated bus”
[2]: https://brtdata.org/indicators/systems/fleet_articulated_buses?utm_source=chatgpt.com “Fleet, articulated buses – BRTData”
[3]: https://pp.bme.hu/tr/article/download/21856/9956?utm_source=chatgpt.com “Maneuverability and Movement Stability of Buses of the Especially Large …”
[4]: https://pmarketresearch.com/auto/articulated-city-bus-market/?utm_source=chatgpt.com “Articulated City Bus Market”
[5]: https://www.ppiaf.org/sites/ppiaf.org/files/documents/toolkits/UrbanBusToolkit/assets/1/1d/1d8.html?utm_source=chatgpt.com “Factors Influencing Bus System Efficiency / Vehicle Size and Type – PPIAF”